Sivil Mimari Bellek

Mintrak Yapı Kooperatifi-Demirtaş Kamçıl Rahmi Bediz[1]

 

 

Bir kenti tanımanın belki de en güzel yanıdır yürüyerek dolaşmak…

Her sokak, her yapı, her detay,

birer kitap gibi yol arkadaşı olur yanınızda,

 yanlız değilsinizdir…

Canlı bir okumanın içerisinde, çevirirsiniz sayfaları ve geçmişten gelen ,

kimi zaman  içerisinde hangi yaşamların olduğunu bilmeden,

hangi anıların yaşandığını düşleyerek,

başka bir deneyimle yolculuğuna çıkarsınız…

İşte o zaman, sokaklar, binalar, kent kocaman bir üniversite olur.

Okula giden sınıfa giren bir öğrenci gibi yürürsünüz.

Hergün yeni deneyimlemelerle, yeni yapılarla,

 yeni hayatlarla karşılaşmak üzere…

Canlı sürekliliği olan gizemli bir o kadar da yaşanmışlık kokan kentin içerisinde,

 bir kentin sınırları büyüklüğünde okuldasınızdır.

Sivil Mimari Bellek çalışmasında,

yürüyerek dolaştığımız her sokakta,

paylaştığımız her yapıda,

 bir şeyi keşfederek yürümenin hazzı içerisinde

birer birer dokunuyoruz, geçmişimize…

 

 

Ankara’da Küçükesat Caddesi, Esat Caddesi, Dörtyol gibi tanımamalarla bildiğimiz yer. Caddede yürürken bir anda kendi ölçeğiyle ve mekânsal duruşuyla biz içine çeken üzerinde adı olmayan apartman “Mintrak Yapı Kooperatifi” Nam-ı diğer Esat Caddesi 70/A ve 70/B. Yapının yeri, dönemde “Deliller Tepesi” olarak kayıtlara geçmiştir. Ankara’dan Hacca gidenlerin uğurlandığı[2] bu mevkii şimdi bugün hepimizin bildiği Esat Caddesi Dörtyol adını alan bölgedir. Yapıldığı dönemde 3-4 katlı yapıların bulunduğu bölgede, Mintrak Yapı Kooperatifi’ne, 2,5 emsalli yoğunluk ve hmax 24. 00 metre verilmiştir. 40.00 metre cephesi olan yapı simetrik olarak tasarlanan A ve B bloklardan oluşmaktadır. Yapı yoldan 10.00 metre içeride konumlanmış, bu konumlanma yapının yoğun kütle etkisini hafifletmiştir.

1950-1980 arasında Ankara’nın yapısal büyümesinde öne çıkan mimarlardan olan  Demirtaş Kamçıl - Rahmi Bediz tarafından konut olarak tasarlanmış olan   yapının  mimari projesi Ankara Belediyesi tarafından 06.01.1957 tarihinde  onaylanmıştır. Zemin katı ilk projelendirmede  dairesel formda kolonları olan  ,bir açık alan olarak ele alınmış, yapı boşluklu davetkar, ön ve arka cephe çevresinin sürekliliğini sağlayan bir geçirgenlik oluşturacak şekilde kurgulanmıştır.  Sosyal paylaşım mekanı olarak işlevlendirildiği tahmin edilen bu  alan 1960 yılında dükkan olarak ruhsata bağlanmıştır.  1962 yılında tamamlanmış olan yapının şu andaki kullanımı konut+dükkandır.

 

Bir bodrum +zemin + yedi kat olarak projelendirilen ve her katta 4 daireden oluşan yapıda 28 daire 3 dükkan bulunmaktadır. Yapı 2,5 emsal kullanılarak  1490 metrekare arsa üzerine, toplam inşaat alanı 5586 metrekare  olarak inşaa edilmiş ve yapıldığı dönem itibariyle hmax’ın 24 metre olması ve çevresindeki yapıların zemin +4 kat inşa edilmiş olması, yapının yoldan 10 metre içeri çekilerek kendisini gösterecek bir formda cephe oluşturması , yol yerleşim ve çevre üçgeninde yapıya özgün bir değer katmıştır.

Yapının ön ve arka cephelerinde tüm cephe boyunca devam eden ve  yatay etkiyi güçlendiren balkonlar ve balkonlarla birlikte ele alınan  açıklıklar düşeyde bir denge oluşturarak, yapıyı anıtsallıktan ve abartılı duruştan kurtarmıştır. Balkonlara açılan pencere kayıtları  boşluk ve doluluk oranlarıyla cephe ile bütünleşen geometrik bir ögeye dönüşmüştür. Yapı girişine cephe veren merdiven çekirdeğinin estetize edilerek balkonlarla birleşmesi ise yapı bütünlüğünü bozmayan, tamamlayan bir tasarım yaklaşımının ifadesi olarak öne çıkmaktadır.

Isıtma sistemi kaloriferli olarak planlanan yapının, bodrum katında kalorifer dairesi kömürlük bulunmakta, kot farkından kaynaklı bodrum katın arka cephesi ve yan cephesi günışığından yararlanmaktadır. Bu durum planlamada, bodrum katın bir bölümünün, Demirtaş ve Kamçılın diğer projelerinde yer verdiği ortak sosyal  paylaşım mekanı olarak kullanıldığını düşündürtmektedir. Yapının çatısı özgün tasarımda saklı kalacak şekilde kırma çatı olarak yapılmış ve cephedeki bütünlük denge ve formla uyumlu hale getirilmiştir.

Yapının her katında tek tip daire planı kullanılmıştır. Orta dairelerde iki yan duvar sağırdır, yanlarda yer alan daireler ise sadece banyo pencereleri ile  dışa açılmıştır. Dairelerde antre, salon, yemek bölümü ve koridorla mutfağa bağlanan bir yaşam alanı birlikte tasarlanmıştır. Yatak odaları ve banyo başka bir koridor ile kendi içerisinde bağımsızlaştırılmıştır. Yapının mimarları tarafından bu tasarımdan bir yıl önce projelendirilen Yeşiltepe Bloklarındaki T biçimli salon[3]  şemasının bu yapıda da tekrar edildiği görülmektedir. Kullanım çeşitliliği açısından karakteristik formunu taşımakla birlikte, salondaki dairesel kolon, açık mekan olmasına rağmen antreyi tanımlayarak gizli bir T formunu yakalamaktadır.

Yapı betonarme iskelet, tuğla yığma ile karma sistem kullanarak inşa edilmiştir. Yapının bodrum katında, betonarme kolonlarla birlikte, 50 cm’lik taş duvar kullanılmıştır. Yapının ön ve arka cephesindeki balkonlarla oluşturulan yataylık, binanın cephe bütünlüğü içerisindeki düşeyliğine uyumlu ve sade şekilde düşey demir korkuluklarla desteklenmiştir.

Bir yürüyüş güzergahında dokunduğumuz ve paylaştığımız Mintrak Yapı Kooperatifi, kütle etkisi,  cephe bütünlüğü, sadeliği, balkonların her iki cephede  yatayda ve düşeyde oluşturdukları  denge, tasarımdaki yalınlık, gündelik yaşamın tasarıma yansıması ve  en ince detayların tasarlanması gerekliliği fikrinin oluşmasına olanak sağlayan kurgusuyla özgün bir örnek olarak durmaktadır. Kimilerinin bakıp geçtiği, kimilerini içinde yaşadığı, kimilerininse belki de hiç fakında olmadığı, keşfedilmiş bir yapı olarak hayatımızdadır artık.

 

 

---

[1] Bu yazı Doç.Dr. Nuray Bayraktar’ın yürütücü, Doç.Dr. Bülent Batuman, Dr. Umut Şumnu ve Tezcan Karakuş Candan’ın araştırmacı, Ece Akay, Elif Selena Ayhan, Y.Yeşim Uysal ve Aslı Tuncer’in bursiyer olarak görev aldığı Ankara’da 1930-1980 Yılları Arasında Sivil Mimari Kültür Mirası: Araştırma Belgeleme, ve Koruma Ölçütleri Geliştirme adlı TÜBİTAK projesi kapsamında yapılan araştırmalar ve elde edilen veriler sonucunda yazılmıştır.

[2] http://www.sadibayram.com/?page=makaleler&mid=158&id=9,08.09.2012

[3] Mimarlar Odası Arkitekt veri tabanı , http://dergi.mo.org.tr/dergiler/2/187/2438.pdf